مفصل خاجی خاصره‌ای یا ساکروایلیاک (به انگلیسی: Sacroiliac joint) مفصلی است که از اتصال سطح مفصلی استخوان خاجی که در سطح طرفی آن واقع شده با سطح مفصلی ایلیوم از استخوان هیپ (بی نام) به وجود می‌آید. هر استخوان خاجی دارای دو سطح مفصلی جهت اتصال با استخوان‌های هیپ، دو زائده مفصلی فوقانی برای ارتباط با مهره پنجم کمری و یک رویه مفصلی[۱] بیضی شکل جهت ایجاد مفصل با دنبالچه دارد. بنابراین، دو مفصل خاجی خاصره‌ای به واسطه یک استخوان خاجی با استخوان‌های هیپ چپ و راست ایجاد می‌گردد. سیمفیزیس پوبیس و دو مفصل خاجی خاصره‌ای، مفاصل لگن را به وجود می‌آورند. حرکات مفاصل لگن کم بوده، ولی در زمان حاملگی و به هنگام زایمان، تحرک آن‌ها به دلیل شلی رباط‌ها که ناشی از تغییرات هورمونی است، افزایش می‌یابد.
مفاصل خاجی خاصره‌ای در انتقال وزن بدن به کمربند لگنی (هیپ چپ و راست) نقش دارند، به‌طوری‌که نیروی وزن در نهایت ازطریق کمربند لگنی به اندام‌های تحتانی منتقل می‌شود.
مفصل خاجی خاصره‌ای شامل دو نوع مفصل است:
- مفصل سینوویال
- مفصل لیفی
سطوح مفصلی استخوان‌های خاجی و ایلیوم از دو قسمت جلویی و پشتی (قدامی و خلفی) تشکیل می‌گردد. به سطوح جلویی که شبیه لاله گوش است، سطح گوشی[۵] می‌گویند. سطوح گوشی در تشکیل مفصل سینوویال شرکت می‌کنند. سطوح پشتی زبر بوده و چون ازطریق بافت لیفی (فیبروز) در تشکیل مفصل خاجی خاصره‌ای مشارکت می‌کنند، مفصل لیفی ایجاد می‌گردد.
مشکلات مفصل خاجی خاصره‌ای
اگرچه مفصل خاجی خاصره‌ای به علت دارا بودن رباط‌های مختلف تحرک کمی دارد، ولی آسیب مفصل و عناصر اطراف آن، یک عامل کمردرد محسوب می‌شود. اختلال در عملکرد مفصل خاجی خاصره‌ای ممکن است درارتباط با موارد ذیل باشد:
- اختلالات مکانیکی مفصل خاجی خاصره‌ای و مفاصل مرتبط با آن. اختلالات مکانیکی مفصل ساکروایلیاک ناشی از وضعیت‌های نادرست استخوان‌های خاجی (ساکروم) و خاصره (ایلیوم) است که می‌تواند درارتباط با حرکات و چرخش‌های غیرطبیعی آن‌ها در جهت‌های مختلف باشد
- بیماری روماتیسمی همانند اسپوندیلیت آنکیلوزان. شایع‌ترین بیماری که با گرفتاری مفاصل بین مهره‌ای پشتی مشخص می‌شود، اسپوندیلیت آنکیلوزان است.[۸] در این بیماری، معمولاً مفصل ساکروایلیاک سریع تر از مفاصل دیگر درگیر می‌شود. در بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان، خشکی مفصلی ناشی از جمود مفصل (آنکیلوز) و کلسیفیکاسیون رباط‌ها است.
- حاملگی و زایمان. به دلیل تغییرات هورمونی در هنگام بارداری و زایمان که منجربه شلی رباط‌ها (لیگامان‌ها) می‌گردد، افزایش تحرک مفاصل لگنی را به همراه دارد.
- عدم توازون گروه‌های عضلانی
- ضربات مستقیم
- اختلاف طول اندام‌های تحتانی
- افزایش سن (فرایند پیری). با افزایش سن، تحرک مفصل ساکروایلیاک به علت خشکی مفصلی کاهش می‌یابد.
- آرتروز خاجی خاصره‌ای
- گاهی به علت عفونت
- گاهی وجود تومور در نواحی مربوطه
درمان مشکلات مفصل خاجی خاصره‌ای ممکن است درارتباط با موارد زیر باشد:
- درمان بیماری اولیه در موارد خاص ازطریق درمان پزشکی
- درمان فیزیوتراپی به خصوص در موارد اختلالات مکانیکی که عبارتنداز:
- درمان درد و اسپاسم عضلانی
- اصلاح وضعیت استخوان‌های خاجی و هیپ
- توازون نیروی ماهیچه‌های مختلف
- اصلاح کلی وضعیت (پوسچر) فرد
